Τρία χρόνια συμπληρώνονται σήμερα με capital controls και ενώ τον Αύγουστο η χώρα εξέρχεται από το πρόγραμμα προσαρμογής, οι κεφαλαιακοί περιορισμοί θα μας συνοδεύουν στη μετα – μνημονιακή περίοδο, όπως εκτιμάται μέχρι το β΄ τρίμηνο του 2019.

Η τελευταία γενναία χαλάρωση των περιορισμών και η σχεδόν πλήρης απελευθέρωση των ορίων για συναλλαγές trade finance που πλέον μπορεί να διαχειρίζεται η κάθε τράπεζα μόνη της απέχουν ακόμη από την πλήρη άρση των capital controls.

Το πόσο απέχουν φαίνεται ότι καθορίζεται καταρχάς από το πολιτικό περιβάλλον και από τη σταθερότητά του σε μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποία επιβάλλεται η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων και η διασφάλιση των δημοσιονομικών επιτευγμάτων.

Παράλληλα, ζητούμενο είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος, η οποία θα κριθεί από μία σειρά παραμέτρων:

α) Η απεξάρτηση των τραπεζών από τον δανεισμό του ELA, η αύξηση των καταθέσεων και η μεγαλύτερη πρόσβαση για δανεισμό στη διατραπεζική αγορά, θα αποτελέσουν την απόδειξη ότι το τραπεζικό σύστημα έχει βελτιώσει τις συνθήκες για τη ρευστότητά του.

– Ο δανεισμός από τον ELA, του οποίου το όριο θα επανακαθοριστεί στις 11 Ιουλίου, κινείται στην παρούσα φάση στα 10,9 δισ. ευρώ, σημειώνοντας μείωση κατά 1,3 δισ. ευρώ στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου.

– Η επιστροφή καταθέσεων στις τράπεζες είναι ακόμη διστακτική και δυσχεραίνεται από την υπερφορολόγηση και το χαμηλό διαθέσιμο εισόδημα. Τον Μάιο, οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν κατά 919 εκατ. ευρώ, έναντι αύξησης 870 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα.

Στην αύξηση αυτή συνέβαλε κατά 580 εκατ. ευρώ η αύξηση των καταθέσεων από επιχειρήσεις (έναντι αύξησης 866 εκατ. ευρώ τον Απρίλιο) και κατά 339 εκατ. ευρώ η αύξηση των καταθέσεων των νοικοκυριών (από αύξηση 4 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα).

– Η μεγαλύτερη πρόσβαση των τραπεζών για δανεισμό στη διατραπεζική αγορά βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση με το γενικότερο οικονομικό και πολιτικό κλίμα, την εδραίωση της εμπιστοσύνης και το μέλλον του waiver.

β) Η εφεξής πορεία αποκλιμάκωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες και η οποία θα κρίνει όχι μόνο τη δυνατότητά τους να χρηματοδοτήσουν την ανάκαμψη της οικονομίας, αλλά και την τελική επάρκεια κεφαλαίων του τραπεζικού συστήματος.

γ) Η δυνατότητα των τραπεζών να παρουσιάσουν σταθερά ανοδική πορεία κερδοφορίας τα επόμενα τρίμηνα, κάτι που θα εξαρτηθεί τόσο από την πορεία μείωσης των NPEs/NPLs, όσο και από την αύξηση του ΑΕΠ.

Σύμφωνα με τον οδικό χάρτη που συνέταξαν τον Μάιο του 2017 το Υπουργείο Οικονομικών και η Τράπεζα της Ελλάδος, τα τελευταία βήματα για την πλήρη άρση των capital περιλαμβάνουν:

• Κατάργηση των περιορισμών των αναλήψεων μετρητών. Σε συνδυασμό με τους καταργηθέντες περιορισμούς για το άνοιγμα νέων λογαριασμών, θα ολοκληρώσει την απελευθέρωση των εγχώριων συναλλαγών και την κατάργηση του δεύτερου πυλώνα των περιορισμών.

• Αύξηση των ορίων μεταφοράς κεφαλαίων στο εξωτερικό για επιχειρήσεις και ιδιώτες.

• Αύξηση του ορίου έγκρισης συναλλαγών, με σκοπό την ανάθεση αυτής της αρμοδιότητας στις υποεπιτροπές τραπεζών (αυτό φέρεται να έγινε τις προηγούμενες ημέρες).

Υπενθυμίζεται ότι με την τελευταία χαλάρωση των περιορισμών που ίσχυσε από την 1η Ιουνίου,

– επετράπη η ανάληψη μετρητών έως του ποσού των 5.000 ευρώ, ανά ημερολογιακό μήνα, ανά καταθέτη (Customer ID) ανά πιστωτικό ίδρυμα, από τα ιδρύματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

– αυξήθηκε το ποσό μεταφοράς ευρώ ή ξένου νομίσματος στο εξωτερικό από 2.300 σε 3.000 ευρώ (ανά φυσικό πρόσωπο και ανά ταξίδι στο εξωτερικό).
– διευκολύνθηκε περαιτέρω η μεταφορά κεφαλαίων προς το εξωτερικό από τα πιστωτικά ιδρύματα και τα ιδρύματα πληρωμών.

Συγκεκριμένα, επετράπη η αποδοχή και εκτέλεση εντολών μεταφοράς κεφαλαίων προς το εξωτερικό έως του ποσού των 4.000 ευρώ, ανά κωδικό πελάτη (Customer ID) και ανά ημερολογιακό δίμηνο, με ισχύ από 1η Ιουλίου 2018.

– διευκολύνθηκαν οι συναλλαγές νομικών προσώπων ή επιτηδευματιών προς το εξωτερικό στο πλαίσιο των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων, μέσω της αύξησης του ποσού που μπορούν να στείλουν στο εξωτερικό, από 20.000 ευρώ σε 40.000 ευρώ, για κάθε συναλλαγή ανά πελάτη και ανά ημέρα.

Το ιστορικό

Η επιβολή των capital controls αποφασίστηκε το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου 2015 και αποτέλεσε από τη Δευτέρα 29 Ιουνίου μια νέα πραγματικότητα για τους πολίτες της χώρας, οι οποίοι «ξύπνησαν» με κλειστές τις τράπεζες (κηρύχθηκε τραπεζική αργία που διήρκεσε από τις 29 Ιουνίου μέχρι τις 20 Ιουλίου) και το χρηματιστήριο (παρέμεινε κλειστό μέχρι τις 3 Αυγούστου 2015) και χωρίς να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στις αποταμιεύσεις και τις επενδύσεις τους.

Οι κεφαλαιακοί περιορισμοί ήταν το νομοτελειακό αποτέλεσμα του πανικού απόσυρσης καταθέσεων από τις τράπεζες που ξεκίνησε ένα εξάμηνο πριν, με την διαφαινόμενη αλλαγή πολιτικού σκηνικού στη χώρα και την μακρά διαπραγμάτευση της μετέπειτα κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ με τους δανειστές.

Το πρωτοφανές κύμα εκροών που σημειώθηκε από τον Νοέμβριο του 2014 και τερμάτισαν τα capital controls τον Ιούνιο του 2015, έβγαλε από τις τράπεζες, με κύρια κατεύθυνση το «στρώμα», καταθέσεις περίπου 45 δισ. ευρώ.

Μέχρι και τον Νοέμβριο του 2014, οι καταθέσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών κινούνταν ανοδικά και είχαν διαμορφωθεί στα 164,3 δισ. ευρώ. Η πολιτική αναταραχή που ξεκίνησε με την αποτυχία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας τον Δεκέμβριο του 2014 αποτέλεσε την αφετηρία για το γκρέμισμα της εμπιστοσύνης, οδηγώντας στη ραγδαία εκροή καταθέσεων.

Τον Δεκέμβριο του 2014 οι καταθέσεις έπεσαν στα 160,3 δισ. ευρώ και ακολούθησε ένας συνεχής κατήφορος που τις έφερε στα 120,8 δισ. ευρώ τον Ιούλιο του 2015. Πρώτος «σταθμός» της πτώσης οι εκλογές του Ιανουαρίου 2015 (148 δισ. ευρώ) και επόμενος ο Φεβρουάριος με την χώρα εκτός προγράμματος.

Οι καταθέσεις υποχώρησαν τότε στα 140,4 δισ. ευρώ, η ΕΚΤ απέσυρε το waiver, μέσω του οποίου δάνειζε φθηνά τις ελληνικές τράπεζες, αποδεχόμενη ως ενέχυρα τα ελληνικά ομόλογα, και τις έστρεψε στον ακριβό δανεισμό του ELA.

Μέχρι η διαπραγμάτευση να καταλήξει σε ένα νέο πρόγραμμα, οι καταθέσεις μειώνονταν και ο δανεισμός από τον ELA έφτασε μια ανάσα από τα 90 δισ. ευρώ (Ιούνιος 2015), έναντι συνολικού δανεισμού από το ευρωσύστημα 130 δισ. ευρώ (ίσο με το 65% του ΑΕΠ της χώρας).

Σημειώνεται ότι από τον Ιούλιο του 2015 μέχρι τον Μάιο του 2018, οι καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων έχουν αυξηθεί κατά 7,23 δισ. ευρώ, από τα 120,833 στα 128,063 δισ. ευρώ.