Ο Πάπας Φραγκίσκος επέστρεψε τον περασμένο μήνα στην Ελλάδα τρία θραύσματα από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που κρατούσαν τα Μουσεία του Βατικανού για περίπου 100 χρόνια. Είναι καιρός η Βρετανία να ακολουθήσει το παράδειγμα του Αργεντινού ποντίφικα. Το επόμενο έτος, όταν η Ελλάδα θα γιορτάζει την 50η επέτειο από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία.
Η αποκατάσταση των αρχαίων μαρμάρων από το Βατικανό – ένα ανάγλυφο αλόγου και τα κεφάλια ενός νεαρού αγοριού και γενειοφόρου άνδρα – στην Ελλάδα υποκινήθηκε από μια «ειλικρινή επιθυμία να ακολουθήσουμε τον οικουμενικό δρόμο της αλήθειας», σύμφωνα με το Βατικανό. Με άλλα λόγια, ο Πάπας Φραγκίσκος πρόσθεσε το βάρος του στην άποψη της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας – επίσης ευρέως αποδεκτή από τον ελληνικό λαό – ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα, που χρονολογούνται στον 5ο αιώνα π.Χ., πρέπει να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, δήλωσε ότι την πρωτοβουλία αυτή του Πάπα θα πρέπει να ακολουθήσει και η Βρετανία, η οποία κατέχει το μεγαλύτερο μέρος των μαρμάρων του Παρθενώνα. Η συλλογή, που φυλάσσεται στη δική της αίθουσα στο Βρετανικό Μουσείο, περιλαμβάνει μεγάλα τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα, μια εξαιρετική σειρά ανάγλυφων γλυπτών που απεικονίζουν μια πομπή από άρματα, ζώα και ανθρώπους.
Φυσικά, βοήθησε το γεγονός ότι ο Πάπας είχε την εξουσία να λάβει μια μονομερή απόφαση, όπως σημειώνει ο Andrea Rurale, διευθυντής μεταπτυχιακών σπουδών στη Διαχείριση και Διοίκηση Τεχνών στο Πανεπιστήμιο Bocconi του Μιλάνου. Αυτό του έδωσε τη δύναμη να παρακάμψει τη διαφωνία που αναφέρθηκε από ορισμένους στους κόλπους των Μουσείων του Βατικανού.
Συγκριτικά, η βρετανική ιδιοκτησία των μαρμάρων του Παρθενώνα – τα οποία έχουν γίνει γνωστά ως Ελγίνεια Μάρμαρα από τον Λόρδο Έλγιν που επέβλεψε την απομάκρυνσή τους από το 1801 – είναι κυριευμένη από θυμό και διάσταση απόψεων από αναρίθμητους ενδιαφερόμενους.
Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Ρίσι Σούνακ απέκλεισε το ενδεχόμενο τροποποίησης ενός βρετανικού νόμου του 1963 που απαγορεύει σε μεγάλο βαθμό στο Βρετανικό Μουσείο να διαθέτει τα εκθέματα του. Έτσι, ο δανεισμός των μαρμάρων στο πλαίσιο μιας συμφωνίας που θα βασίζεται σε πολιτιστικές ανταλλαγές, θα ήταν ο μόνος τρόπος να ξεπεραστεί αυτό το νομικό εμπόδιο.
Το Parthenon Project, ένα όργανο υπό την προεδρία του πρώην υπουργού Πολιτισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Ed Vaizey, που συνεργάζεται με το Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο της Ακρόπολης για την εξεύρεση λύσης, παραδέχεται ότι και οι δύο πλευρές πρέπει να «συμφωνήσουν πώς διαφωνούν» σχετικά με την ιδιοκτησία. Αντίθετα, προτείνει μια πολιτιστική συνεργασία που θα οδηγούσε τα μάρμαρα πίσω στην Αθήνα, ενώ ελληνικά αριστουργήματα θα μπορούσαν σε αντάλλαγμα να στεγαστούν στο Βρετανικό Μουσείο.
Ωστόσο, το Βρετανικό Μουσείο – του οποίου η συλλογή αμφισβητούμενων έργων τέχνης περιλαμβάνει τη Στήλη της Ροζέτας, διατηρημένα κεφάλια Μαορί από τη Νέα Ζηλανδία και περίπου 200 κομμάτια από τα Χάλκινα του Μπενίν – έχει αφήσει να εννοηθεί ότι μια τέτοια «πολιτιστική ανταλλαγή» δεν θα λειτουργούσε για την Ελλάδα, αφού θα αναγνώριζε τη βρετανική ιδιοκτησία. Η Αθήνα υποστηρίζει ότι η αφαίρεση των μαρμάρων ήταν μια πράξη λεηλασίας από τον Λόρδο Έλγιν πριν τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Η βρετανική κυβέρνηση απέρριψε τη σύσταση της UNESCO το 2021 να ξανανοίξει τις συνομιλίες με την Ελλάδα. «Η θέση μας είναι σαφής: τα γλυπτά του Παρθενώνα αποκτήθηκαν νόμιμα σύμφωνα με τον τότε νόμο». Το Ηνωμένο Βασίλειο ισχυρίζεται ότι τα μάρμαρα αγοράστηκαν από το κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου από τον Λόρδο Έλγιν το 1816 για περίπου 350.000 λίρες ($437.000) σε σημερινά χρήματα, ενώ ο Έλγιν είχε λάβει έγκριση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία να αφαιρέσει τα μάρμαρα εξαρχής.
Αλλά υπάρχει μια ευκαιρία εδώ και ο Πάπας Φραγκίσκος δείχνει το δρόμο. Η Ελλάδα θα γιορτάσει την 50η επέτειο της αποκατάστασης της Δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου του 2024. Για να σηματοδοτήσει αυτήν την ημερομηνία, η Βρετανία θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο ενός μοναδικού δώρου στον ελληνικό λαό. Θα χρειαζόταν μια κοινοβουλευτική πράξη, ενώ το πρόσωπο του Βασιλιά Καρόλου Γ’, ο οποίος έχει μιλήσει συχνά για τη στενή του σχέση με την Ελλάδα ως γενέτειρα του πατέρα του, θα μπορούσε να αποτελέσει έναν κατάλληλο απεσταλμένο.
Αυτές οι συζητήσεις υπογραμμίζουν μια ριζική αλλαγή, καθώς για μεγάλο μέρος της σύγχρονης εποχής, μια τέτοια αποκατάσταση ήταν αδιανόητη. Η πλειονότητα των επιμελητών και των κρατικών φορέων υποστήριζε ότι η τέχνη αποτελεί παγκόσμια κληρονομιά και μπορεί κάποιος να τη θαυμάσει καλύτερα στα μεγάλα παγκόσμια μουσεία. Ωστόσο, η επιστροφή έργων που έκλεψαν οι Ναζί ξεκίνησε μια παγκόσμια επαναξιολόγηση, ταυτόχρονα με μάχες υψηλού προφίλ για την επιστροφή λεηλατημένων αρχαιοτήτων σε ορισμένα ιταλικά μουσεία. Η Laurence des Cars, διευθύντρια του Λούβρου, σημείωσε ότι είναι από τις πρώτες γενιές επιμελητών που είναι ανοιχτές στο «να δώσουν πίσω κάτι, όταν είναι κατά λάθος εκεί [στο μουσείο]».
Πράγματι, δεν είναι απαραίτητο το Βρετανικό Μουσείο να μείνει με άδεια χέρια. Έχει περισσότερο από ένα χρόνο για να κατασκευάσει τέλεια αντίγραφα για να μπορεί να εκθέτει – όπως το Dippy, ένα από τα κορυφαία αξιοθέατα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Ο δεινόσαυρος που βλέπουμε εκεί είναι ένα γύψινο αντίγραφο των απολιθωμένων οστών ενός σκελετού, το πρωτότυπο του οποίου εκτίθεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie του Πίτσμπουργκ.
Επιπλέον, οι μοναδικές συνθήκες του δώρου θα μείωναν επίσης τον κίνδυνο να αποτελέσει η ενέργεια αυτή ένα προηγούμενο που θα οδηγούσε στο να αδειάσουν οι αίθουσες των βρετανικών μουσείων, ένας βαθύς φόβος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Για τα Μουσεία του Βατικανού, η επιστροφή των τριών θραυσμάτων από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενών θεωρείται μεμονωμένη ενέργεια και δεν έχει καμία σχέση με τα υπόλοιπα έργα τέχνης.
Και για τη Βρετανία θα ήταν μια ευκαιρία να καλλιεργήσει τη φιλία της με την Ελλάδα, και κατ’ επέκταση να αρχίσει να αποκαθιστά το ρήγμα με την υπόλοιπη Ευρώπη. Αν η Ελλάδα αποφασίσει ανεξάρτητα να στείλει έργα τέχνης για ανταλλαγή στο Βρετανικό Μουσείο, τόσο το καλύτερο.
