Τον γύρο της Ελλάδας έκαναν χθες το μεσημέρι οι εικόνες των διαδηλωτών που κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης αντιπολεμικής συγκέντρωσης επιχείρησαν να κατεδαφίσουν το άγαλμα του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν.
Η ενέργεια των διαδηλωτών έγινε δέκτης δεκάδων σχολίων που κυμαίνονταν από την αποθέωση, έως την απόλυτη καταδίκη.
Ποιος ήταν όμως ο Χάρι Τρούμαν και γιατί προκαλεί τόσο έντονα «πάθη» στην Ελλάδα; Πώς κατέληξε η Αθήνα να τιμά τον άνθρωπο που έδωσε την εντολή για τη διαβόητη πυρηνική επίθεση στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αλλά και τις αντίστοιχες για τις αεροπορικές επιθέσεις με βόμβες ναπάλμ σε ελληνικό έδαφος και συγκεκριμένα στον Γράμμο;
Άλλωστε, η ίδια η ύπαρξή του έχει γίνει αντικείμενο έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων στο παρελθόν, ενώ το άγαλμα έχει «επιβιώσει» ακόμα και… ανατινάξεων.
Το άγαλμα που δίχασε τους Αθηναίους
Το άγαλμα του Τρούμαν βρίσκεται στη γωνία των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου και Βασιλέως Γεωργίου στο Παγκράτι όπου τοποθετήθηκε ύστερα από αίτημα και χρηματοδότηση της μεγαλύτερης ελληνικής ένωσης των ΗΠΑ, ΑΧΕΠΑ, τον Μάρτιο του 1963.
Μέσα στην περίοδο της δικτατορίας γίνεται δυο φορές στόχος βομβιστικών επιθέσεων με τη δεύτερη επίθεση το 1971 να αφήνει πίσω της νεκρό και έναν αστυνομικό. Μέχρι το 1997 είχε γίνει στόχος συνολικά τεσσάρων βομβιστικών επιθέσεων, ενώ την ευθύνη για κάποιες, τουλάχιστον από αυτές να έχει αναλάβει η οργάνωση ΕΛΑ.
Το 1997 τα πόδια του πριονίστηκαν το άγαλμα σωριάστηκε στο έδαφος και η θέση του παρέμεινε κενή μέχρι το 1999, όταν επανατοποθετήθηκε στη θέση του με αφορμή την επίσκεψη του προέδρου Κλίντον. Το 2006 και το 2007 το άγαλμα κατεδαφίστηκε και πάλι κατά τη διάρκεια συλλαλητηρίων.
Ποιος ήταν τελικά ο ρόλος του Τρούμαν στην Ελλάδα;
Ήταν 21η Φλεβάρη του 1947 όταν η αμερικανική κυβέρνηση ενημερώθηκε από την αντίστοιχη της Βρετανίας ότι η τελευταία θα διέκοπτε σύντομα την παροχή οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα, την ώρα που ο εμφύλιος πόλεμος μαινόταν ακόμη στα βουνά της χώρας.
Οι ΗΠΑ γνώριζαν ότι χωρίς τη στήριξή τους, ο «κίνδυνος» να καταφέρει ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας να ανακτήσει έδαφος και να απειλήσει την κυβέρνηση ήταν σημαντικός για τα συμφέροντά τους στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η απόφαση των ΗΠΑ να διαδεχθούν τη Βρετανία στις ελληνικές υποθέσεις γνωστοποιήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση στις 28 Φλεβάρη του 1947 και στις 3 Μάρτη η τελευταία υποβάλλει και τυπικά προς τις ΗΠΑ αίτημα βοήθειας.
Λιγότερο από μια εβδομάδα αργότερα, στις 12 Μάρτη του 1947, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Χ. Τρούμαν ανέβηκε στο βήμα του Κογκρέσου για να εκφωνήσει έναν από τους σημαντικότερους πολιτικούς λόγους που ακούστηκαν σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα και να παρουσιάσει το πασίγνωστο «Δόγμα Τρούμαν» που συμπυκνώνεται στην αποστολή οικονομικής βοήθειας στις χώρες επιρροής των ΗΠΑ, οι οποίες αντιμετώπιζαν την «απειλή» της ανατροπής.
Φτάνοντας στην ελληνική περίπτωση, και σύμφωνα με την ελληνική μετάφραση της εποχής, ο Τρούμαν είπε: «[…] Αυτή η υπόστασις του ελληνικού Κράτους απειλείται σήμερον υπό της τρομοκρατικής δράσεως χιλιάδων τινών ενόπλων, διευθυνομένων υπό κομμουνιστών, οι οποίοι αψηφούν την εξουσίαν της κυβερνήσεως εις τινά σημεία της χώρας και ιδία κατά μήκος των βορείων συνόρων αυτής. […] Εν τω μεταξύ η ελληνική κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν να αντιμετωπίση την κατάστασιν.[…]»
Έτσι, οι ΗΠΑ αποφάσισαν την αποστολή 400.000.000 δολαρίων στην Ελλάδα και την Τουρκία, υποστηρίζοντας ότι αν οι δύο χώρες δεν λάμβαναν την βοήθεια που χρειάζονταν θα «ξέφευγαν» από τη δυτική σφαίρα επιρροής. Άλλωστε, το 1952 τα δύο κράτη που θεωρούνταν αντίπαλα μπήκαν στο ΝΑΤΟ, με αποτέλεσμα οι προστριβές τους να μην αποτελούν απειλή για την αμερικανική επιρροή στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η σημασία του δόγματος Τρούμαν
Ο σημερινός υπουργός Περιβάλλοντος Γιώργος Σταθάκης, στο βιβλίο του «Το Δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ – Η ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα» αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να αναλάβουν οικονομικές και στρατιωτικές πρωτοβουλίες, προκειμένου να υποστηρίξουν οποιοδήποτε καθεστώς βρισκόταν υπό ”κομμουνιστική απειλή” σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Οι συζητήσεις στο Κογκρέσο υπέδειξαν ότι οποιαδήποτε χώρα κινδύνευε από κομμουνιστική απειλή θα μπορούσε να δεχθεί την αμερικανική βοήθεια. Εδώ η δημοκρατικότητα του καθεστώτος είχε δευτερεύουσα σημασία».
Άλλωστε, τον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα του Δόγματός του τον παραδεχόταν ο ίδιος ο Τρούμαν, ο οποίος, 20 σχεδόν χρόνια αργότερα, έγραφε σε έκδοση των αμερικανικών αρχών με τίτλο «Το δόγμα Τρούμαν» ότι «η Αμερική προειδοποιούσε επίσημα πως δε θα επιτρεπόταν στην πορεία του Κομμουνισμού να επιτύχει τον σκοπό της από αμέλειά μας».
Την αμερικανική πολιτική του Δόγματος Τρούμαν συνόψισε περίπου μισόν αιώνα αργότερα με πολύ αποκαλυπτικό και ταυτόχρονα πολύ κυνικό τρόπο ο πρώην Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Henry Kissinger στο βιβλίο του «Διπλωματία»: «Το Δόγμα Τρούμαν αποτέλεσε ένα ορόσημο, επειδή, από τη στιγμή που πέταξε η Αμερική το γάντι της ηθικής, το είδος της Realpolitik που γνώριζε τόσο καλά ο Στάλιν θα τελείωνε για πάντα και οι διαπραγματεύσεις για αμοιβαίες παραχωρήσεις δε θα είχαν πλέον καμιά θέση στις μεταξύ τους σχέσεις. Από εδώ και πέρα, οι διαφορές μπορούσαν να λυθούν μόνο με μια αλλαγή των σοβιετικών σκοπών, την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος ή και με τα δυο μαζί».
Τον… χρειαζόμαστε;
Κατά τη διάρκεια της «έντονης» παρουσίας του αγάλματος του Τρούμαν στην Αθήνα, φαίνεται πως «έπεσε» στο τραπέζι και η αντικατάστασή του από ένα άγαλμα του Αβραάμ Λίνκολν, με την πεποίθηση ότι η παρουσία του δεν θα προσέβαλε τόσο βαθιά ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού.
Ωστόσο ο Τρούμαν παρέμεινε. Ξεπέρασε ανατινάξεις, κατεδαφίσεις, μπογιές και κάθε είδους επιθέσεις και στέκει αγέρωχος στο κέντρο της ελληνικής πρωτεύουσας ως μια μόνιμη υπενθύμιση της θέσης της Ελλάδας στη διεθνή «σκακιέρα».
Με αφορμή όμως τις πολλές προσπάθειες κατεδάφισης, τον άτυπο «τίτλο» του ως του «πιο μισητού αγάλματος της Ελλάδας», αλλά και τον ρόλο του ίδιου του Τρούμαν ως του πλέον ισχυρού συμβολισμού ξένων επεμβάσεων και παρεμβάσεων στα εσωτερικά της χώρας μας, ένα ερώτημα φαντάζει εξαιρετικά επίκαιρο:
Πόσο χρειάζεται η Αθήνα το άγαλμα του Τρούμαν;
