Η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού γιορτάζεται στις 20 Νοεμβρίου και, όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος διοργανώνονται διεθνείς καμπάνιες για να μας υπενθυμίσουν το αυτονόητο δικαίωμα των παιδιών στην παιδεία, στην ειρήνη, στην ισοτιμία, στην ελευθερία λόγου και έκφρασης, για να ακουστεί η φωνή τους σε όλο τον κόσμο, για να «χτίσουμε» ένα καλύτερο αύριο για όλα τα παιδιά!

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που αποτελεί το πλέον αποδεκτό κείμενο για τα ανθρώπινα δικαιώματα παγκοσμίως, υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 20 Νοεμβρίου του 1989. Την έχουν επικυρώσει όλα τα κράτη του κόσμου, εκτός των ΗΠΑ και της Σομαλίας, και τα 54 άρθρα της καλύπτουν όλα τα δικαιώματα των παιδιών που χωρίζονται σε 4 τομείς: Δικαιώματα Επιβίωσης, Ανάπτυξης, Προστασίας και Δικαιώματα Συμμετοχής.

Η UNICEF τιμά την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, η οποία σηματοδοτεί την επέτειο της υιοθέτησης της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, με παγκόσμιες εκδηλώσεις στις οποίες τα παιδιά έχουν τον πρώτο λόγο, εκδηλώσεις με επώνυμους προσκεκλημένους και άλλες κινητοποιήσεις παιδιών σε περισσότερες από 130 χώρες, προσφέροντας στα παιδιά το δικό τους βήμα για να ακουστεί η φωνή τους και να βοηθήσουν ώστε να σωθούν παιδικές ζωές, να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους και να αναπτύξουν πλήρως τις δυνατότητές τους.

Ωστόσο, παρά την παγκόσμια πρόοδο, 1 στα 12 παιδιά σε όλο τον κόσμο ζουν σε χώρες όπου οι προοπτικές τους σήμερα είναι χειρότερες από αυτές των γονέων τους, σύμφωνα με ανάλυση της UNICEF που πραγματοποιήθηκε για την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού.

Όπως προκύπτει από την ανάλυση, 180 εκατομμύρια παιδιά ζουν σε 37 χώρες όπου είναι πιο πιθανόν να ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, να είναι εκτός σχολείου ή να χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας βίας, σε σύγκριση με παιδιά που ζούσαν σε αυτές τις χώρες πριν από 20 χρόνια.

«Ενώ η τελευταία γενιά έχει γνωρίσει τεράστιες, πρωτοφανείς προόδους στο επίπεδο διαβίωσης για τα περισσότερα παιδιά του κόσμου, το γεγονός ότι μια ξεχασμένη μειοψηφία παιδιών έχει αποκλειστεί από αυτές -χωρίς καμιά υπαιτιότητα δική τους ή των οικογενειών τους- είναι απαράδεκτο» τονίζει ο Laurence Chandy, διευθυντής της UNICEF για τα Δεδομένα, την Έρευνα και την Πολιτική, ο οποίος προσθέτει: «Είναι η ελπίδα όλων των γονέων, παντού, να προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες στα παιδιά τους, σε σχέση με αυτές που οι ίδιοι απολάμβαναν όταν ήταν νέοι. Αυτή την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, πρέπει να αποτιμήσουμε το πόσα παιδιά βλέπουν τις ευκαιρίες τους να περιορίζονται και τις προοπτικές τους να επιδεινώνονται».

Αξιολογώντας τις προοπτικές των παιδιών να ξεφύγουν από την ακραία φτώχεια, να αποκτήσουν βασική εκπαίδευση και να αποφύγουν βίαιους θανάτους, η ανάλυση της UNICEF αποκαλύπτει ότι:

Το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από $1,90 δολάρια την ημέρα έχει αυξηθεί σε 14 χώρες, όπως το Μπενίν, το Καμερούν, η Μαδαγασκάρη, η Ζάμπια και η Ζιμπάμπουε. Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως σε αναταραχές, συγκρούσεις ή κακή διακυβέρνηση.

Η ένταξη στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μειώθηκε σε 21 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας και της Τανζανίας, λόγω παραγόντων όπως οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις, η ταχεία αύξηση του πληθυσμού και οι επιπτώσεις των συγκρούσεων.

Οι βίαιοι θάνατοι μεταξύ παιδιών ηλικίας κάτω των 19 ετών έχουν αυξηθεί σε επτά χώρες: την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Ιράκ, τη Λιβύη, το Νότιο Σουδάν, τη Συρία, την Ουκρανία και την Υεμένη -που είναι όλες τους χώρες που αντιμετωπίζουν μεγάλες συγκρούσεις.

Τέσσερις χώρες -η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το Νότιο Σουδάν, η Συρία και η Υεμένη- παρουσίασαν επιδείνωση σε περισσότερους από έναν από τους τρεις τομείς που μετρήθηκαν, ενώ το Νότιο Σουδάν παρουσίασε επιδείνωση και στους τρεις.

Σύμφωνα με άλλη έρευνα της UNICEF, που επίσης δημοσιεύεται σήμερα, μεταξύ παιδιών, ηλικίας 9-18 ετών, σε 14 χώρες, τα παιδιά ανησυχούν βαθύτατα για παγκόσμια ζητήματα που επηρεάζουν τα ίδια και τους συνομηλίκους τους, συμπεριλαμβανομένης της βίας, της τρομοκρατίας, των συγκρούσεων, της κλιματικής αλλαγής, της άδικης μεταχείρισης προσφύγων και μεταναστών, και της φτώχειας.

Βασικά ευρήματα από την έρευνα:

Τα μισά παιδιά και στις 14 χώρες αναφέρουν ότι αισθάνονται να στερούνται τα δικαιώματά τους όταν ερωτήθηκαν πώς αισθάνονται όταν λαμβάνονται αποφάσεις που επηρεάζουν τα παιδιά σε όλο τον κόσμο.

Τα παιδιά στη Νότια Αφρική και το Ηνωμένο Βασίλειο αισθάνονται πιο αποξενωμένα από τα δικαιώματά τους, με το 73% και το 71% αντίστοιχα να αναφέρουν ότι η φωνή τους δεν ακούγεται καθόλου ή ότι η γνώμη τους δεν παίζει κανένα ρόλο ούτως ή άλλως.

Τα παιδιά στην Ινδία αναφέρουν ότι αισθάνονται πιο ενδυναμωμένα, με το 52% των παιδιών να πιστεύουν ότι η φωνή τους ακούγεται και μπορεί να βοηθήσει τη χώρα τους και ότι η γνώμη τους μπορεί να επηρεάσει το μέλλον της χώρας τους.

Τα παιδιά και στις 14 χώρες εντόπισαν την τρομοκρατία, την κακή εκπαίδευση και τη φτώχεια ως τα μεγαλύτερα ζητήματα για τα οποία ήθελαν να αναλάβουν δράση οι παγκόσμιοι ηγέτες.

Σε όλες τις 14 χώρες, η βία κατά των παιδιών αποτελούσε τη μεγαλύτερη ανησυχία, καθώς το 67% ανέφερε ότι ανησυχεί πολύ. Τα παιδιά στη Βραζιλία, τη Νιγηρία και το Μεξικό ανησυχούν περισσότερο για τη βία που πλήττει τα παιδιά, με το 82%, το 77% και το 74% αντίστοιχα, να ανησυχούν για το θέμα αυτό. Τα παιδιά στην Ιαπωνία φαίνεται ότι ανησυχούν λιγότερο, με κάτω από το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων παιδιών (23%) να ανησυχούν πολύ.

Σχεδόν τα μισά παιδιά (45%) σε 14 χώρες δεν εμπιστεύονται τους ενήλικες και τους ηγέτες του κόσμου να λαμβάνουν καλές αποφάσεις για τα παιδιά. Η Βραζιλία παρουσιάζει το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών (81%) που δεν εμπιστεύονται τους ηγέτες, ακολουθούμενη από τη Νότια Αφρική στο 69%. Τα παιδιά στην Ινδία έχουν την μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους ηγέτες τους, ενώ μόνο το 30% δεν τους εμπιστεύονται.

«Η Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού είναι για να ακουγόμαστε και να έχουμε λόγο για το μέλλον μας. Και το μήνυμά μας είναι ξεκάθαρο: εμείς πρέπει να μιλήσουμε για τον εαυτό μας, και όταν το κάνουμε, ο κόσμος πρέπει να ακούσει», δηλώνει ο Τζέιντεν Μάικλ, 14χρονος ακτιβιστής και υπερασπιστής των δικαιωμάτων των παιδιών της UNICEF.

«Σωπαίνω, Ψιθυρίζω, Μιλάω, Φωνάζω. Έχω τον Λόγο μου!»

Παράλληλα, το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού τιμά τη σημερινή ημέρα με την καμπάνια «Σωπαίνω, Ψιθυρίζω, Μιλάω, Φωνάζω. Έχω τον Λόγο μου!», που επικεντρώνεται στο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, ώστε και τα παιδιά να «έχουν τον λόγο τους!», έναν λόγο που μπορεί να εκφραστεί με διάφορους τρόπους: χαμηλόφωνα ή δυνατά, με ψίθυρο ή ακόμη και μέσα από τη σιωπή.

Έχει δικαίωμα ένα παιδί να χορεύει; Να τραγουδάει; Να εκφράζεται με το σώμα του; Να εκφράζεται ζωγραφίζοντας; Γράφοντας; Μιλώντας; Έχει δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα την γνώμη του; Να συμμετέχει στις αποφάσεις που το αφορούν; Έχει δικαίωμα να ακούνε οι ενήλικες τη γνώμη του, να τη σέβονται, να τη λαμβάνουν υπόψη ισότιμα;

Όταν συζητάμε για τα Δικαιώματα των Παιδιών, συνήθως αναφερόμαστε στα δικαιώματα που συνδέονται με τη ζωή, την οικογένεια, την υγεία, την εκπαίδευση, την προστασία, τις διακρίσεις, αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τα δικαιώματα στην ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης, στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, στην ελευθερία να διαλέγουν τους φίλους τους, να συμμετέχουν και να συγκεντρώνονται σε ομάδες, το δικαίωμα του σεβασμού στην ιδιωτική τους ζωή, το δικαίωμα στην πρόσβαση στην πληροφορία.

Συχνά στην καθημερινότητά μας, αντί να ενθαρρύνουμε, ουσιαστικά περιορίζουμε ή αποτρέπουμε την ελεύθερη έκφραση των παιδιών. Με πράξεις και παραλείψεις τα εμποδίζουμε να εκφράσουν και να παρουσιάσουν την άποψή τους.  Κι αν τους δώσουμε τον χώρο, τη δυνατότητα να την εκφράσουν, δεν την αφουγκραζόμαστε, δεν τη λαμβάνουμε υπόψη μας με όρους ισοτιμίας. Ίσως γιατί θεωρούμε ότι τα παιδιά δεν είναι ακόμα αυτόνομες προσωπικότητες και η γνώμη τους δεν έχει βαρύτητα, ή, ακόμη χειρότερα, δεν μπορούν να έχουν γνώμη γιατί «είναι παιδιά και δεν ξέρουν».  Περιορίζοντας στην πράξη την άσκηση των δικαιωμάτων τους, τα εμποδίζουμε να τα γνωρίσουν και να τα κατανοήσουν.

Τα παιδιά διαμορφώνονται ως πολίτες μέσα από τις πρακτικές του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνουν, τις πρακτικές της οικογένειας, του σχολείου, της κοινότητας.  Αν το περιβάλλον των ενηλίκων, αντί να  ενθαρρύνει την έκφραση της γνώμη τους, στερεί τα παιδιά ή περιορίζει το δικαίωμά τους αυτό. Πώς θα εξελιχθούν σε πολίτες που ενημερώνονται, διαμορφώνουν απόψεις, τις διατυπώνουν και διεκδικούν με επιχειρήματα αλλαγές, είτε σε τοπικό επίπεδο, είτε σε παγκόσμιο; Αν οι ενήλικες δεν ακούνε και δεν λαμβάνουν υπόψη τους τις απόψεις των παιδιών,  πώς εκείνα θα γίνουν πολίτες που σέβονται τα δικαιώματα, την έκφραση και τη γνώμη των άλλων;

Τα παιδιά που ενθαρρύνονται να εκφράσουν τις σκέψεις, και η γνώμη τους γίνεται σεβαστή, αποκτούν τις βάσεις για να εξελιχθούν σε ενήλικες οι οποίοι θα έχουν την ικανότητα να κατανοήσουν σε βάθος τα δικαιώματα του ανθρώπου και την έννοια της δημοκρατίας, θα μπορούν να οραματιστούν, να τολμήσουν, να δημιουργήσουν και να διακινήσουν νέες ιδέες και απόψεις.

Στο  Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού τα παιδιά «έχουν τον λόγο τους!», ένα λόγο που αφουγκραζόμαστε. Οι δράσεις του Δικτύου διευκολύνουν την ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης και αποτελούν το μέσο για να εκφραστούν τα παιδιά όπως τα ίδια θέλουν: χαμηλόφωνα ή δυνατά, ακόμη και μέσα από τη σιωπή τους και την ελεύθερη έκφραση των παιδιών.