Η πρόσφατη οικονομική ανάκαμψη δεν έχει ακόμη κατορθώσει να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και η κοινωνική κατάσταση στην ΕΕ εμφανίζει, μέχρι στιγμής, ελάχιστα δείγματα βελτίωσης, σύμφωνα με την τελευταία τριμηνιαία επισκόπηση της απασχόλησης και κοινωνικής κατάστασης που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η εν λόγω ανάλυση καταδεικνύει επίσης την αναμενόμενη αύξηση των επιπέδων φτώχειας και την ελαφρά βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δαπανών για την κοινωνική προστασία το 2013, έστω και αν ο αντίκτυπός τους παραμένει πολύ περιορισμένος. Η επισκόπηση παρέχει επίσης εμπειρικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η κρίση, όταν βρισκόταν στο απόγειο της, είχε τον μεγαλύτερο δυσμενή αντίκτυπο στην κατάσταση της απασχόλησης των ανδρών και των νέων.

Ο Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αρμόδιος για τα θέματα απασχόλησης, κοινωνικών υποθέσεων και κοινωνικής ένταξης, κ. László Andor, δήλωσε: «Η οικονομία της ΕΕ έχει επιστρέψει στην ανάπτυξη με αργούς ρυθμούς, αλλά η κατάσταση πολλών νοικοκυριών και ιδιωτών δεν εμφανίζει ακόμα βελτίωση, καθώς όλο και περισσότεροι πλήττονται από οικονομικά προβλήματα. Οι ανισότητες έχουν αυξηθεί και υφίσταται κίνδυνος η τρέχουσα εύθραυστη ανάκαμψη να μη βελτιώσει την κατάσταση πολλών ομάδων των πληθυσμού με χαμηλότερα εισοδήματα.

Η ΕΕ απέχει ακόμα πολύ από το να έχει εξασφαλίσει μια ανάκαμψη χωρίς αποκλεισμούς που δημιουργεί πολλές θέσεις εργασίας: Τα κράτη μέλη και η ΕΕ θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους ώστε να εξασφαλίσουν ότι δεν θα αφήσουμε κανέναν πίσω κατά την προσπάθειά μας να βγούμε από την κρίση. Ειδικότερα, θα πρέπει να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας σε επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που περιέχονται στη δέσμη μέτρων για τις κοινωνικές επενδύσεις και στη σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τις εγγυήσεις για τη νεολαία».

Η τελευταία τριμηνιαία επισκόπηση υπογραμμίζει ότι οι βελτιώσεις στις αγορές εργασίας της ΕΕ είναι ακόμα επισφαλείς. Η απασχόληση εμφάνισε τα πρώτα δείγματα σταθεροποίησης το 2013, με ανάπτυξη 0,1 % κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Καταγράφηκε θετική αύξηση στους τομείς των υπηρεσιών, ενώ επιβραδύνθηκε η απώλεια θέσεων απασχόλησης στον κατασκευαστικό και τον βιομηχανικό τομέα. Εντούτοις, με βάση τα αριθμητικά στοιχεία από το τρίτο και το τέταρτο τρίμηνο του 2013, φαίνεται ότι σε αυξανόμενο αριθμό κρατών μελών της ΕΕ η ανάπτυξη της οικονομίας δεν συνοδεύτηκε από τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Ως εκ τούτου, είναι πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί κατά πόσον η τρέχουσα ανάκαμψη θα είναι σε θέση να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.

Αύξηση των οικονομικών δυσχερειών

Το εισόδημα που έχουν στη διάθεσή τους τα νοικοκυριά υστερεί σε σχέση με την αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕγχΠ). Το 2013 το πραγματικό ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών (GDHI) στη ζώνη του ευρώ εξακολούθησε να μειώνονται σε ετήσια βάση σε πραγματικές τιμές, αν και με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι πριν.

Άλλη ανησυχητική τάση είναι η συνεχής αύξηση της οικονομικής δυσπραγίας από το 2010 και μετά, καθώς ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να δηλώνει ότι αναγκάστηκε να κάνει χρήση των χρημάτων που είχε αποταμιεύσει και, πιο πρόσφατα, ακόμη και να χρεωθεί για να καλύψει τα καθημερινά έξοδα διαβίωσης. Τα νοικοκυριά με τα χαμηλότερα εισοδήματα είναι εκείνα που επλήγησαν περισσότερο: το 10 % των ενηλίκων σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα έχουν αναγκαστεί να χρεωθούν ενώ άλλο ένα 15 % έχουν αναγκαστεί να κάνουν χρήση των χρημάτων που έχουν αποταμιεύσει για να καλύψουν τρέχουσες δαπάνες (σε σύγκριση με το 5% και το 12% του συνολικού πληθυσμού, αντιστοίχως).

Σημαντική μείωση της σταθερότητας της απασχόλησης

Τον Ιανουάριο του 2014 η ανεργία παρέμεινε σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα, με περίπου 26 εκατομμύρια άτομα (10,8 % του οικονομικά ενεργού πληθυσμού) στην ΕΕ να αναζητούν εργασία. Σε αρκετά κράτη μέλη, η ανεργία παραμένει κοντά στα ιστορικά πρωτοφανή επίπεδα που καταγράφηκαν για πρώτη φορά κατά την τρέχουσα κρίση. Η επισκόπηση δείχνει επίσης ότι γίνεται όλο και περισσότερο χρήση της προσωρινής εργασίας και της μερικής απασχόλησης. Υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι, από την έναρξή της κρίσης και μετά, η προσωρινή απασχόληση δεν αποτελεί πλέον ενδιάμεσο βήμα προς μια μόνιμη θέση εργασίας. Ταυτόχρονα, η σταθερότητα της απασχόλησης έχει μειωθεί σημαντικά, ιδίως για τους άνδρες και τους νέους, ενώ έγιναν εντονότερες οι αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών.

Ως αποτέλεσμα της υψηλής ανεργίας και της εργασιακής αστάθειας, ο ρυθμός αύξησης του ονομαστικού μοναδιαίου κόστους εργασίας εξακολούθησε να επιβραδύνεται στη ζώνη του ευρώ το 2013, αυξάνοντας τον κίνδυνο αποπληθωρισμού του κόστους, που μπορεί να υπονομεύσει την προοπτική μιας βιώσιμης ανάκαμψης και την παρεπόμενη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Αναμένεται να αυξηθεί το επίπεδο της φτώχειας

Τα φαινόμενα της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού εξακολούθησαν να επιτείνονται το 2011 και το 2012 και, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, εκτιμάται ότι υπήρξε περαιτέρω αύξηση το 2013 στις χώρες όπου συνεχίστηκε η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών και των συνθηκών της αγοράς εργασίας.

Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας παρέμεινε σταθερό κατά μέσο όρο σε επίπεδο ΕΕ μεταξύ του 2011 και του 2012, κρύβοντας αποκλίνουσες εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο. Πράγματι, ο πληθυσμός που διατρέχει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού αυξήθηκε στο ένα τρίτο των κρατών μελών της ΕΕ, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται, ορισμένες χώρες όπου ο κίνδυνος αυτός βρισκόταν αρχικά σε χαμηλό επίπεδο. Ιδιαίτερα έντονη αύξηση της φτώχειας παρατηρείται στην Ελλάδα και αναμένεται περαιτέρω αύξηση, για την περίοδο μεταξύ 2011 και 2013, τόσο σε διάφορες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης όσο και στην Ελλάδα.

Ο αντίκτυπος των δαπανών για την κοινωνική προστασία

Ο σταθεροποιητικός αντίκτυπος των δαπανών κοινωνικής προστασίας παρέμεινε πολύ υποτονικός το 2013, εμφανίζοντας πολύ μικρότερη αύξηση από την αναμενόμενη, παρά μια ελαφρά βελτίωση. Η ανάλυση αυτή αντικατοπτρίζει σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών. Στην Ελλάδα και την Πορτογαλία οι περαιτέρω μεταρρυθμίσεις των συστημάτων φορολογίας και κοινωνικών παροχών κατά την περίοδο 2012-2013 οδήγησαν σε μείωση των εισοδημάτων για όλα τα νοικοκυριά ή τα περισσότερα από αυτά. Σε άλλες χώρες (δηλαδή Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία και Ρουμανία) ο συνολικός αντίκτυπος στα εισοδήματα των νοικοκυριών ήταν θετικός, καθώς τα νοικοκυριά με το χαμηλότερο εισόδημα επωφελήθηκαν περισσότερο αναλογικά από τις μεταβολές αυτές κατά το τελευταίο έτος. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ισπανία τα νοικοκυριά που βρίσκονται στην κατώτατη βαθμίδα της εισοδηματικής κατανομής βίωσαν τις μεγαλύτερες μειώσεις του εισοδήματός τους εξαιτίας των αλλαγών πολιτικής κατά την περίοδο 2012-13.

Κοινωνικές επενδύσεις

Στη δέσμη μέτρων για τις κοινωνικές επενδύσεις (ΔΜΚΕ) που παρουσίασε τον Φεβρουάριο του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τα κράτη μέλη να ιεραρχήσουν τις προτεραιότητες των κοινωνικών επενδύσεων και να εκσυγχρονίσουν τα εθνικά συστήματα κοινωνικής πρόνοιας, διότι αν χρησιμοποιήσουν με πιο αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο σήμερα τα κοινωνικά κονδύλια θα αποφύγουν ένα πολύ υψηλότερο κοινωνικό τίμημα στο μέλλον (IP/13/125, MEMO/13/117). Ειδικότερα, η δέσμη μέτρων για τις κοινωνικές επενδύσεις παρέχει στα κράτη μέλη εκτενή καθοδήγηση σχετικά με την πραγματοποίηση επενδύσεων για τα παιδιά, την ενεργητική ένταξη, την υγεία και τη μακροχρόνια περίθαλψη, το φαινόμενο των αστέγων και τον εκσυγχρονισμό των κοινωνικών πολιτικών. Η δέσμη αυτή προσφέρει επίσης καθοδήγηση στα κράτη μέλη σχετικά με τη βέλτιστη αξιοποίηση της χρηματοδοτικής στήριξης της ΕΕ, ιδίως του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, για την υλοποίηση των στόχων που προαναφέρθηκαν. Βλ. επίσης IP/14/179.

Εγγυήσεις για τη νεολαία

Αναγνωρίζοντας ότι είναι επείγουσα ανάγκη να επενδύσουμε στους νέους, η Επιτροπή πρότεινε, τον Δεκέμβριο του 2012, την πρωτοβουλία «Εγγυήσεις για τη νεολαία», η οποία εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ τον Απρίλιο 2013. Η εν λόγω πρωτοβουλία καλεί τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν ότι όλοι οι νέοι ηλικίας έως 25 ετών λαμβάνουν προσφορά εργασίας καλής ποιότητας, συνεχούς εκπαίδευσης, μαθητείας ή άσκησης μέσα στους τέσσερις μήνες από τη στιγμή που καθίστανται άνεργοι ή εξέρχονται από την επίσημη εκπαίδευση. Η λογική των «εγγυήσεων για τη νεολαία» είναι πολύ απλή: να εξασφαλιστεί ότι κανένας νέος δεν παραμένει άνεργος ή ανενεργός για περισσότερο από 4 μήνες.

Οι εγγυήσεις για τη νεολαία θα πρέπει να επιτρέπουν στους νέους να βρουν θέση εργασίας που να ανταποκρίνεται στην εκπαίδευση, τις δεξιότητες και την εμπειρία τους ή να αποκτήσουν την εκπαίδευση, τις δεξιότητες και την εμπειρία που θα συμβάλουν άμεσα στη βελτίωση των πιθανοτήτων τους να βρουν μια θέση εργασίας στο μέλλον. Η εν λόγω πρωτοβουλία είναι μια από τις πλέον καθοριστικές και επείγουσες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που πρέπει να πραγματοποιήσουν τα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων και τη βελτίωση της μετάβασης από το σχολείο στην εργασία (MEMO/14/13).