Καθώς η γενιά των «baby boomers» συνταξιοδοτείται σιγά -σιγά, διαφαίνονται όλο και πιο έντονα οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού αλλά και οι μελλοντικοί κίνδυνοι για το ασφαλιστικό μας σύστημα.

Η δημογραφική γήρανση του πληθυσμού, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αύξηση κατά 73% των κοινωνικών δαπανών, δεδομένου ότι το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω θα αυξηθεί από 20%, σε 30% έως το 2070.

Το κράτος πρόνοιας είναι ήδη προσανατολισμένο προς τους ηλικιωμένους, καθώς η ομάδα άνω των 65 ετών αποτελεί ένα αυξανόμενο ποσοστό του πληθυσμού, ενώ το μερίδιο των παιδιών, των νέων και των ατόμων σε ηλικία εργασίας μειώνεται.

Το ποσοστό γονιμότητας στην ΕΕ μειώθηκε απότομα κατά την περίοδο 1950-2000 και στη συνέχεια αυξήθηκε ελαφρά μεταξύ 2000 και 2010 πριν πέσει ξανά από το 2016 και μετά.

Σύμφωνα με τη Eurostat, το συνολικό ποσοστό γονιμότητας – ο αριθμός των παιδιών για κάθε γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία – μειώθηκε κατά μέσο όρο στην ΕΕ από 2,4 το 1970 σε 1,5 σε 2020. Το 1990, τα περισσότερα κράτη μέλη είχαν ήδη ποσοστά γονιμότητας πολύ κάτω από 2,1, το επίπεδο που απαιτείται για αντικαταστήσει τον υπάρχοντα πληθυσμό.

Ένας σημαντικός παράγοντας πίσω από τη μείωση των ποσοστών γονιμότητας είναι η έλλειψη παιδιών, η οποία είναι εν μέρει το αποτέλεσμα ατόμων που αναβάλλουν τη γονεϊκότητα, εν μέρει ως συνειδητές αποφάσεις να μην κάνουν παιδιά.

Η ατεκνία έχει αυξηθεί στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες. Στην ΕΕ, είναι υψηλότερο στην Αυστρία και την Ισπανία, όπου πάνω από το 20 % των γυναικών ηλικίας 40-44 ετών είναι άτεκνες. Η μέση ηλικία των γυναικών που γεννούν το πρώτο τους παιδί έχει επίσης αυξηθεί, από 29 έτη το 2001 σε 31 έτη το 2020.

Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά και οι νέοι αποτελούν μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού και ανάλογα με τις προβλέψεις πληθυσμού, αυτή η τάση θα συνεχιστεί και τις επόμενες δεκαετίες.

Υποδηλώνει ότι ένα μειούμενο μερίδιο των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας θα πάνε στις νεότερες γενιές, αν και θα μπορούσαν επίσης να επιτρέψουν τη διάθεση περισσότερων χρημάτων να επενδυθούν στην ανάπτυξη του κάθε παιδιού και νέου ατόμου.

Το μέσο μέγεθος των νοικοκυριών έχει επίσης μειωθεί με τα χαμηλότερα ποσοστά στα σκανδιναβικά Κράτη-Μέλη και τη Γερμανία που κυμαίνεται μεταξύ 1,8 και 2,0 το 2021 (σύμφωνα με την βάση οικογενειακών δεδομένων του ΟΟΣΑ), ενώ αυξάνεται ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών.

Οι προτάσεις της επιτροπής σοφών

Οι προτάσεις της επιτροπής σοφών, έτσι όπως διατυπώνονται στην έκθεση «Το Μέλλον της Κοινωνικής Προστασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη», η οποία διεξήχθη υπό την αιγίδα του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση με επικεφαλής την Άννα Διαμαντοπούλου, εντοπίζονται στα εξής σημεία:

– Όλα τα παιδιά κάτω των 3 ετών θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας, ολοήμερες υπηρεσίες προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας στην παιδική ηλικία, ενισχύοντας έτσι την πρώιμη παιδική ανάπτυξη και διευκολύνοντας τους ανθρώπους να συνδυάσουν την επαγγελματική και την οικογενειακή ζωή και τις γυναίκες στην εργασία. Αυτές οι υπηρεσίες θα πρέπει να είναι προσιτές για όλες τις οικογένειες και δωρεάν προς όλους όσους έχουν παιδιά σε ανάγκη.

– Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να παρέχουν στοχευμένη προστασία και υπηρεσίες δυναμικότητας ελάχιστου εισοδήματος για ευάλωτες οικογένειες με παιδιά για την πρόληψη της παιδικής φτώχειας (που είναι το πλέον σύνηθες σε μονογονεϊκές και πολύτεκνες οικογένειες).

– Το κράτος πρόνοιας θα πρέπει να διαθέτουν επαρκή οικονομική υποστήριξη, υπηρεσίες και οφέλη σε είδος που επιτρέπουν στους ανθρώπους –όταν το επιθυμούν– να ξεκινήσουν οικογένεια και να κάνουν παιδιά.

– Θα πρέπει να επιδιωχθεί η εφαρμογή της ενισχυμένης Εγγύησης για τη Νεολαία, να ενισχύσουν την παροχή εκπαίδευσης και κατάρτισης υψηλής ποιότητας και την παροχή περιβάλλοντος που ευνοεί τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και επιχειρηματικών ευκαιριών για νέους ανθρώπους. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρέχουν επαρκές επίδομα για τους νέους από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος που τους δίνει τη δυνατότητα να ακολουθήσουν εκπαίδευση και κατάρτιση υψηλής ποιότητας μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση.